معماری و فرهنگ وابسته به یکدیگرند. معماری از فرهنگ نشات می گیرد و فرهنگ بر معماری اثر می گذارد. بهمین علت است که معماری هر کشوری نشان دهنده فرهنگ مردمان آن کشور است. در کل معماری ایرانی دارای پنج اصل است:
- درونگرایی
- پرهیز از بیهودگی
- مردم واری
- خودبسندگی
- نیارش
که یکی از اصول مهم آن درونگرایی است که در این نوشته به بررسی آن می پردازیم.
درونگرایی:
از اصول مهم معماری ایرانی که بارها در مورد آن صحبت شده درونگرایی است. اما اینکه چرا معماری ایران درونگرا محسوب می شود نکته ای است که در اینجا به آن می پردازیم.
درونگرایی قبل از اینکه یک اصل معماری محسوب شود یک خاصیت انسانی ست که شاید بتوان آن را تودار بودن و یا گرایش به حالات درونی و پرهیز از نشان دادن آن حالات به صورت تظاهر معنی کرد.
ایرانیان از دیر باز به زندگی شخصی حرمت می نهادند. جوهر و هسته باطنی را با ارزش دانسته و پوسته ظاهری را صرفا پوششی مجازی که از حقیقت درونی محافظت می کند می دانستند. بهیمن علت است که معماری ایران معماری درونگراست. معماری که در جستجوی حفظ حریمی است تا بتوان با پشتوانه تفکر ، تعمق و عبادت به اصل خویش دست یافت و به آرامش خاطر رسید.
درونگرایی در معماری:
معماری درونگرا معماری است که دارای دو ویژگی خاص باشد:
- نداشتن ارتباط بصری مستقیم فضاهای داخل با فضای شهری بیرون خود .
- فضاهای مختلف آن را عنصری مانند حیاط و یا صفه های سرپوشیده سازماندهی کرده است به نحوی که روزن ها و بازشوها به طرف این عناصر باز شوند .(معماریان، ۱۳۷۳)
بهمین علت است که در ایران اندام های ساختمان را گرداگرد یک یا چند میان سرا می ساختند و ساختمان را از جهان بیرون جدا می کردند و تنها هشتی پیوندی میان جهان داخل با خارج بود.
همانطور که در پلان بالا (پلان خانه بروجردی ها) می توان دید برای وارد شدن به خانه ابتدا باید وارد یک هشتی و دالان شد که در واقع فضای انتظار مراجعه کننده نیز می باشد و بعد از آن نوبت به فضای داخلی خانه می رسد که در گرداگرد حیاط ساخته شده و این باعث می شود که هر گونه باز شو و یا ارتباطی با فضای درون از فضای بیرون ساختمان قطع شود و همانطور که گفتیم تنها راه ارتباطی هشتی است.
البته نباید فراموش کرد که معماری برخی مناطق ایران مثل مناطق شمالی ، کردستان و لرستان معماری برونگراست.